Molekulun əmələ gəlməsini və quruluşunu,
kimyəvi rabitənin təbiətini və s. daha dəqiq izah etmək məqsədilə amerikan
alimi Polinqin təklifi üzrə elmə hibrid anlayışı daxil edilmişdir. Hibrid
anlayışının əsasını atomun birləşmə tərkibindəki vəziyyətində ayrı-ayrı
ilkin orbitalların müəyyən prinsiplər üzrə hibridləşməsi (ümumiləşməsi)
təşkil edir.
Atomda ayrı-ayrı valent
yarımsəviyyələrin (kimyəvi əlaqədə iştirak edən yarımsəviyyə) "qarışması" və
nəticədə ümumi bir energetik səviyyə yaratması hadisəsi hibridləşmə adlanır.
Bu prosesdə "əmələ gələn" orbitallara hibrid orbitallar, elektronlara isə
hibrid elektronlar adı verilmişdir.
Əgər hibridləşmədə bir ədəd s-orbital
və üç ədəd p-orbital iştirak edibsə hibridləşmə forması sp3, bir
ədəd s-orbital və iki ədəd p-orbital iştirak edibsə hibridləşmə forması sp2
kimi göstərilir. Hibridləşmə nəticəsində baş verən dəyişiklikləri ifadə
etmək üçün bəzən sp3, sp2, sp əvəzinə müvafiq olaraq,
q4, q3, q2 şərti işarələrindən istifadə
olunur.
Hibridləşmədə s və p -orbitalları ilə
yanaşı d-orbitallar da iştirak edir.
Hibridləşmə prosesi müəyyən enerji
sərfi ilə əlaqədar olduğundan, o, orbitalların energetik xarakteristikasının
müəyyən yaxınlığı şəraitində baş verir. Bununla əlaqədar olaraq, müxtəlif
orbitalların hibridləşməsi bir qayda olaraq, onların arasında enerji
fərqinin az olduğu hallarda baş verir.
Atomda energetik səviyyələrin sayı
artdıqca, onların arasındakı energetik fərq tədricən azalır, odur ki, d-orbitalların
iştirakı ilə hibridləşmə əsasən ağır elementlərdə müşahidə olunur.
Hibridləşmədə adətən daxili d-orbitallar,
bəzən isə xarici d-orbitallar iştirak edir.
Hibrid orbitallar daha effektiv qapanır.
Buna görə də, onların arasında əmələ gələn kimyəvi əlaqələr s- və ya p-
orbitalların əmələ gətirdiyi kimyəvi əlaqələrə nisbətən daha möhkəm olur.
[Əvvəlki səhifə]