Müəyyən şəraitdə yaranmış reaksiya
tarazlığı həmin şərait sabit qaldıqda, istənilən qədər dəyişməz qalır. Lakin
tarazlıqda iştirak edən maddələrin qatılığının, sistemin temperatur və
təzyiqinin dəyişməsi ilə reaksiya tarazlığı dərhal pozulur və müəyyən
istiqamətdə olmaqla yerini dəyişir.
Müxtəlif amillərin təsiri ilə reaksiya
tarazlığının dəyişməsi tarazlığın yerdəyişməsi və ya tarazlığın yönəlməsi
adlanır.
Reaksiya tarazlığının yerdəyişməsi
reaksiyaya daxil olan maddələrin qatılığının artması ilə gedirsə, tarazlığın
sağ tərəfə yönəlməsi, reaksiya zamanı alınan maddələr qatılığının artması
ilə gedirsə, tarazlığın sol tərəfə yönəlməsi baş verir. Reaksiya
tarazlığının müəyyən amillərdən asılı olaraq, öz yerini dəyişmə xarakteri
La-Şatelye prinsipi ilə müəyyən edilir:
Tarazlıq halında olan sistemə
şəraitlərdən birinin dəyişməsi ilə nəticələnən xarici təsir göstərilərsə,
tarazlıq həmin təsir effektinin azalması istiqamətində yerini dəyişir.
Tarazlığın yerdəyişməsi zamanı
reaksiyaya daxil olan və ya reaksiya nəticəsində əmələ gələn maddələrin
qatılıqları nisbəti dəyişməyə başlayır və bu, yeni tarazlıq halı yaranana
kimi davam edir.
Tarazlıq halında olan sistemn
komponentlərindən birinin qatılığının artması tarazlığın həmin maddənin
istifadə olunduğu, yəni qatılığının azalması istiqamətində yerdəyişməsinə
səbəb olur. Qatılığın azaldılmasıyla isə tarazlığın yerdəyişməsi həmin
maddənin əmələ gəlməsi istiqamətində gedir.
Temperatur artdıqda tarazlıq endotermik
reaksiya, azaldıqda isə ekzotermik reaksiya istiqamətində yerini dəyişir.
Təzyiqin artması ilə verilmiş müəyyən
şəraitdə kiçik həcm tutan maddənin əmələ gəlməsi üçün əlverişi şərait
yaradır. Başqa sözlə, təzyiqin artması ilə reaksiya tarazlığın yerdəyişməsi
həcmin azalması istiqamətində gedir.
Katalizatorlar dönən reaksiyalarda
düzünə və əksinə gedən kimyəvi reaksiyaların sürətini eyni dərəcədə
dəyişdirdiyindən, tarazlığın daha tez yaranmasına kömək edir, lakin tarazlıq
sabitinin qiymətinə və reaksiyaya daxil olan maddələrin tarazlıq
qatılıqlarına təsir etmir.
